‘KIJK NIET WEG, SPREEK JE UIT’

Na de BOOS-uitzending over wangedrag bij The Voice of Holland staat het thema seksuele intimidatie bovenaan de agenda. Maar dit probleem beperkt zich niet tot de wereld van glitter en glamour. Seksueel wangedrag is overal ‘en we houden het met elkaar in stand’.

Of de berichten over seksuele intimidatie op de set van The Voice of Holland haar verbaasden? Helaas niet, merkte FNV-bestuurder Media & Cultuur Andrée Ruiters bij zichzelf. Diep geraakt was ze door de omvang van de wandaden bij de tv-show voor jong talent. ‘Maar we wisten al veel langer dat seksueel grensoverschrijdend gedrag een groot probleem is binnen de media- en cultuursector. Iemand uit de sector zei het heel treffend: “Ik ben vooral verbaasd over de verbazing.” Al voor de uitzending van BOOS was ik zelf in gesprek met vrouwen uit de media om de ongezonde machtsverhoudingen in deze sector te agenderen. Want misbruik gaat niet allereerst over seks, maar over macht en afhankelijkheid. Hoe tragisch de aanleiding ook is, het gesprek daarover komt nu op gang.’

Seksgrappen

De media, de horeca en de zorg worden vaak genoemd als sectoren waar seksueel grensoverschrijdend gedrag een probleem is, maar het is door heel werkend Nederland te vinden. De intimidatie heeft veel gezichten: van flauwe seksgrappen, suggestieve opmerkingen, opdringerige apps of ongewenste aanrakingen tot aanranding en zelfs verkrachting. Zo’n 16 procent van de Nederlandse werknemers heeft er in de afgelopen tien jaar mee te maken gehad, stelt het College voor de Rechten van de Mens. Vooral vrouwen, maar ook mannen. Het gaat zowel om seksuele intimidatie door collega’s als door klanten of patiënten.

Toch doen nog geen vier van de tien werknemers melding van dit wangedrag. Vaak vinden mensen het moeilijk om in te schatten of iets ‘erg genoeg’ is. En als het dan tot een melding komt, is het effect niet altijd positief. De meesten geven aan dat een melding helpt, maar bij een minderheid loopt het anders: daders worden bijvoorbeeld niet aangesproken, of de intimidatie maakt plaats voor andere pesterijen.

Over de grens

Als vrijwilliger bij de Vertrouwenstelefoon van de FNV herkent Riëtte (zij wil liever zonder achternaam geciteerd worden, red.) het beeld. Elke maand zit ze een aantal avonden aan de lijn om slachtoffers van ongewenst gedrag op de werkvloer verder te helpen. ‘Soms hebben mensen te maken gehad met expliciet seksueel wangedrag, maar veel vaker is het minder grijpbaar. In de catering bijvoorbeeld – waar ik zelf ook werk – wordt enorm veel gegrapt, soms best grof en seksueel getint. Het kan dan heel lastig zijn om aan te geven dat iets over jouw grens gaat. Zéker als je als nieuwkomer in een bestaand team komt waar een bepaalde manier van omgaan met elkaar heerst. Soms lijkt het alsof jij de enige bent die er last van heeft. Het is echt belangrijk om je te realiseren dat niet de dáder bepaalt wat grensoverschrijdend is, maar jijzelf.’

In verwarring

In de vijftien jaar dat ze dit werk nu doet, merkt Riëtte keer op keer hoe mensen worstelen om helder te krijgen wat hun is overkomen. ‘Een typerend voorbeeld: een vrouw werkt bij een leuke winkel en heeft een goede klik met de mannelijke eigenaar. Ze vormen een sterk team, maar gaandeweg wordt hij verliefd. Zij beantwoordt die liefde niet en hij kan dat niet hebben. Langzaam gaat hij zich steeds intimiderender gedragen – door subtiel seksueel gedrag, door pesterijen of andere machtsspelletjes. Pas na verloop van tijd denkt zij: wat gebeurt hier eigenlijk? Ze belt ons en samen ontrafelen we wat er speelt.’

Door het doen van hun verhaal zetten mensen een essentiële stap, merkt Riëtte: ‘Intimidatie draait om macht, zoals Andrée ook zegt. De vraag is: ben jij bij machte om er iets tegen te doen? Je uiten is daarin een eerste stap. Daarna kun je samen kijken wat een goede vervolgstap is. Soms kan iemand zelf naar een collega toestappen om de kwestie te bespreken. Soms is een vertrouwenspersoon in het bedrijf de juiste weg – maar wat als dat de assistent is van de baas die jou intimideert? Elke situatie is anders, ik zoek altijd wat bij iemand persoonlijk past. Bij ernstig seksueel misbruik kunnen FNV-consulenten ook meekijken welke juridische stappen je zou kunnen zetten.’

Zero tolerance

Iemand hebben die naar je luistert, die de goede vragen stelt, die meedenkt en die helpt om iets te dóén: het is zo belangrijk, merkt ook Andrée als vakbondsbestuurder. ‘Direct na de uitzending van BOOS heb ik samen met anderen het manifest #kijknietweg opgesteld, dat we deelden via diverse kanalen. Daarin betuigen we onze steun aan slachtoffers en dringen we aan op zero tolerance binnen media en cultuur. Onder dat manifest stond de uitnodiging aan mensen om hun verhaal vertrouwelijk te delen. Daar is heel veel op gereageerd, ik heb een deel van die slachtoffers ook zelf gesproken. Telkens weer hoorden we van mensen dat ze niet goed wisten welke stappen ze moesten zetten – ze voelden zich alleen staan. Terwijl werkgevers verplicht zijn om een veilige werkvloer te creëren.’

De afgelopen maanden zijn Andrée en haar collega’s bij FNV heel actief aan de slag geweest om juist dit punt te agenderen. Als vakbondsbestuurder zit ze bij het ministerie en bij werkgevers aan tafel om mee te denken over wat organisaties zelf kunnen doen. ‘Vanuit het manifest #kijknietweg hebben we tien punten voor een veilige werkomgeving opgesteld (zie kader). We blijven werkgevers wijzen op hun verantwoordelijkheid voor het bieden van een veilige werkplek. Verder is de FNV er voor slachtoffers én omstanders, om hen deskundig te adviseren en te ondersteunen. En ik houd het gesprek binnen de media- en cultuursector gaande. We kunnen nu niet wegkijken en verstommen.’

Tekst gaat verder onder de foto.