HOE EEN GEWONE BAKSTEEN EEN KUNSTWERK WORDT

Je metselwerk in een museum? Het overkwam metselleerling Ruben Boorsma. Samen met collega’s droeg hij tienduizenden steentjes bij aan de tentoonstelling Baksteen, die metselwerk in het zonnetje zet. 'Ik moest met opzet scheef metselen.’

Kijk om je heen: onze wereld bestaat uit baksteen. Zo ook in Amersfoort, waar de tentoonstelling Baksteen te zien is. Naast bestaande monumenten, zoals de oude stadsmuur, kerken en huizen, voegden lokale metselaars daar, in opdracht van Kunsthal KAdE, nog tal van bijzondere, gemetselde bouwwerken en objecten aan toe. In het museum, de Elleboogkerk en op straat.

Scheef metselen

Een van de uitvoerders van het metselwerk is de 19-jarige metselleerling Ruben Boorsma. Hij volgt een leerwerktraject bij familiebedrijf VANLAGEN en metselde onder meer mee aan de bakstenen ‘maaiobstakels’ van kunstenaar André Pielage. ‘Voor dit kunstwerk moesten we met opzet scheef metselen. Best een uitdaging. Als metselaar leer je juist om heel netjes recht te werken.’ Boorsma metselt zelfs zó netjes, dat hij dit jaar Nederlands metselkampioen werd. ‘Tijdens het kampioenschap letten ze op zaken als vlakheid en maatvoering. Hoe netter, hoe beter. Voor dit kunstwerk hoefde ik geen draad te spannen en mocht ik de stenen losjes neerleggen. Dat was anders dan anders en daarom leuk.’ Hij is er trots op dat zijn werk in een museum te zien is. 'Welke metselaar kan dat nou zeggen?’

De bakstenen ‘maaiobstakels’ van Pielage staan op een grasveld bij de kunsthal en beschermen het gras tegen maaimachines van de plantsoenendienst. De scheef gemetselde bakstenen vormen een extra barricade. ‘Zo toont de kunstenaar zijn verzet tegen menselijke verstoring van de natuur. Hij ziet baksteen ook als verstoring van de natuur en daarom is het grappig dat zijn verzet daar nu juist uit bestaat’, vertelt Dieuwertje Sjoerds, communicatiemedewerker van het museum.

Vakwerk

Voor de rondgemetselde bank en het bakstenen speelobject van ontwerper Baukje Trenning moest Boorsma wèl heel precies werken. 'De bakstenen van de zitting lopen taps toe, die hebben we daarom met de hand gezaagd. Daar komt echt vakmanschap bij kijken.’

De kunstwerken zijn gebaseerd op de schoorstenen van de oude zeep- en tandpastafabrieken: twee van de weinige industriële schoorstenen die ons land nog bezit. ‘De ontwerper wil zo aandacht vragen voor het vakmanschap’, legt Sjoerds uit.

Een ode aan baksteen

Baksteen wordt al achtduizend jaar gebruikt om bouwwerken mee te maken en vormt al eeuwenlang een inspiratiebron voor opvallend veel kunstenaars. Zoveel, dat er zelfs een baksteen-dikke catalogus met bestaande werken is toegevoegd aan de tentoonstelling. Is het de zwaarte van het materiaal, het natuurlijke ervan, de kleur? Is het de kracht van herhaling, steen voor steen? Of zit de aantrekkingskracht in het handzame? De tentoonstelling brengt een ode aan baksteen met oud en nieuw werk van meer dan vijftig kunstenaars, ontwerpers en architecten uit binnen- en buitenland.

Neem de objecten die Boorsma metselde. Het werk van kunstenaar Willem Besselink, dat de bijzondere structuur van voegwerk toont. Of de vierhonderd met de hand geglazuurde bakstenen van Suzie van Staaveren. De ‘slangenmuur’ van hoogleraar bouwkunde, Koen Mulder, waar juist geen cement aan te pas komt. Mulder laat zien hoe je duurzaam kunt bouwen met drystack, bakstenen die je als lego in elkaar klikt. Zijn boek Het zinderend oppervlak, dat de enorme diversiteit aan metselverbanden toont, is ook in het museum te bewonderen.

Respect voor het vak

‘Sommige van deze metselverbanden worden niet meer gemaakt vanwege het enorme tekort aan metselaars’, vertelt Sjoerds. Bij VANLAGEN worden momenteel drie jongens, onder wie Boorsma, opgeleid en dat is al heel wat. Een tekort aan metselaars: nemen robots het straks helemaal over? Prefab bakstenen muren worden al op deze manier geproduceerd, toont een filmpje in het museum. Boorsma denkt van niet. ‘Juist nu zijn veel metselaars nodig. Het is en blijft een ambacht.’

Sjoerds: ‘We nemen alle bakstenen bouwwerken waarin we wonen en werken voor lief. Deze tentoonstelling heeft mijn ogen geopend. Het is een zwaar beroep maar prachtig vakwerk.’